Controle op het Internet. Naar een conceptueel kader voor de analyse van controle door technische instrumenten op het Internet.

Het Internet zoals het ontworpen werd in de jaren 70-80, werd gekenmerkt door een open architectuur en was gebaseerd op het zogenaamde end-to-end princiepe. Communicatie gleed over het netwerk zonder dat er in het centrum enige ingreep plaats vond met betrekking tot de stroom van communicatie. Het netwerk was met andere woorden 'dom'. Voorts was het moeilijk om te achterhalen wie juist informatie verstuurde of consulteerde. De anonimiteit én het gedrag van de gebruiker waren met andere woorden gegarandeerd. Eens aangeboden op het Internet was informatie vrij toegankelijk voor iedereen. Eens het Internet ook buiten de VS ingang vond maakte het niet uit van waar gebruikers toegang kregen tot informatie.

Het Internet is nog steeds in grote mate een open netwerk. Toenemend echter worden nieuwe technische instrumenten ontwikkeld--software applicaties inbegrepen--die toelaten de stroom van communicatie te beïnvloeden, de plaats en karakteristieken van de gebruiker te achterhalen, de inhoud van boodschappen te detecteren en informatie op basis van karakteristieken van de gebruiker af te schermen of ontoegankelijjk te maken. Zo wordt GeoIP gebruikt om de plaats van een gebruiker te kunnen bepalen. Overlay networks worden gebruikt om de snelheid van toegang tot inhoud internationaal te versnellen of/en garanderen. Gigantische serverparks worden gebruikt om de snelheid van communicatie tussen specifieke zender en ontvanger te geranderen. IP blocking laat toe dat gebruikers geen toegang krijgen tot websites of zelfs zeer specifieke pagina's op websites. Etc. Deze technische middelen worden toenemend gebruikt door zowel overheden als de private sector om communicatie op het Internet te 'controleren'.

Deze paper heeft niet de ambitie om een exhautief overzicht te geven van de technologische en softwarematige mogelijkheden tot controle. Het wenst eerder een analytisch kader voor te stellen waarin deze technologieën gekaderd kunnen worden. De verschillende technologieën werken namelijk niet alleen. Het is onze hypothese dat je het gebruik van deze instrumenten in zijn geheel moet analyseren om hun gebruik door de private sector en de overheid te begrijpen. In deze paper zullen we voornamelijk de focus leggen op het gebruik van deze technologieën binnen de private sector en meer specifiek door de audiovisuele industrie. Deze industrie wordt in bepaalde van zijn geledingen, met name in de muziekindustrie, zwaar getroffen door illegale verspreiding. Juist door de adoptie van nieuwe technologische instrumenten, gekoppeld aan een druk tot wijziging van juridische en regulatorische kaders, tracht deze industrie het tij te keren.

In het analytisch kader wensen we juist de interactie na te gaan tussen actoren uit de internet sector (audiovisuele industrie), het gebruik van technologische instrumenten, hun effecten op de controle van communicatie én het regulatorische kader waarin dit gebeurt. We argumenteren theoretisch voor de introductie van zes dimensies van controle in relatie tot het Internet. Deze dimensies zijn 1) controle over plaats--wie heeft toegang tot wat van waar, 2) controle over tijd--wie heeft toegang tot inhoud wanneer, 3) controle over snelheid--wie heeft toegang tegen welke snelheid, 4) controle over kwaliteit--wie heeft toegang tot welke kwaliteit, 5) controle over toegang--wie heeft toegang tot welke inhoud, 6) controle over aandacht--wie kan de aandacht van de gebruiker beïnvloeden. De verschillende technische instrumenten geven actoren de mogelijkheid deze dimensies in zekere mate te controleren.

Theoretisch kaderen we het analytisch kader in het werk van auteurs als Laurence Lessig, Tim Wu, Jonathan Zittrain, Manuel Castells en anderen die over bepaalde aspecten van deze problematiek schrijven. Het concept van 'code is law' van Laurence Lessig staat hierin natuurlijk centraal. Dit concept geeft aan dat technologie, in de woorden van Lessig 'code'--naast regulering--een structurende en 'regelgevende' impact heeft de werking van het Internet. Deze 'code' ontsnapt echter in grote mate aan de huidige regelgevende kaders. Nieuwe discussies omtrent net neutrality, graduated response, digital rights mangament, privacy, multi-territory licensing, etc. ontspruiten allen uit de toepassing van nieuwe technische instrumenten van controle op het Intenet. We stellen voorts een aantal gehypte conceptualiseringen van het toekomstige Internet in vraag. Werken zoals The long Tail van Anderson of Everything is miscellaneous van David Weinberger gaan in hun analyse te sterk uit van een Internet als een end-to-end netwerk zonder enige controle. Hun visies op de ontwikkeling van inhoud--onder andere in de audiovisuele sector--zijn daardoor vaak utopisch en weinig realistisch. Wij tonen in onze analyse aan dat nieuwe business modellen én nieuwe strategieën van audiovisuele actoren fundamenteel samenhangen met veranderingen op de verschillende lagen van ons analytisch kader én dus met de invoering van technische instrumenten. Of en hoe het Internet er uiteindelijk zal uitzien kunnen we aan de hand van het analytisch kader niet voorspellen. We kunnen er wel duidelijk de machtstrijd die gaande is tussen actoren binnen het netwerk mee illustreren en duiden.