Vertalingen van terminologische varianten: een vergelijkende studie

In deze uiteenzetting brengen we verslag uit van een doctoraatsonderzoek waarin de studie van terminologische variatie centraal staat. Met terminologische variatie bedoelen we de verschillende lexicale uitdrukkingen waarmee een welbepaalde referent kan worden aangeduid in een gespecialiseerde tekst. Zo worden de termen 'invasieve uitheemse soort', 'invasieve exoot' of zelfs 'plaagorganisme' beschouwd als varianten ter aanduiding van een specifiek uitheems organisme dat de inheemse fauna en flora verstoort.
Corpusgebaseerde terminologische studies hebben aangetoond dat terminologische variatie frequent voorkomt in het gespecialiseerd discours (Freixa 2002, Bertels 2006). De aanwezigheid van die variatie kan o.a. vanuit stilistische, cognitieve, culturele, interlinguïstische ... invalshoeken gemotiveerd worden (Freixa 2006). Hoewel de meeste studies voornamelijk op één taal gericht zijn, wordt terminologische variatie nu ook vaker in een multilinguale context bestudeerd. Dit is bv. het geval in Carl et al. (2004), Suárez De la Torre (2005), Bowker en Hawkins (2006) of Carreño (2008). Ook dit doctoraatsonderzoek kan in diezelfde context worden gesitueerd.
De centrale vraag in deze uiteenzetting is op welke manier terminologische variatie in gespecialiseerde bronteksten wordt vertaald naar doelteksten. Men zou kunnen stellen dat vertalers van gespecialiseerde teksten de terminologie op consistente wijze willen hanteren in hun vertalingen. Bowker en Hawkins (2006) beargumenteren echter aan de hand van een studie van terminologische variatie in het medische domein dat het negeren van bepaalde vormen van variatie in bronteksten in sommige gevallen kan leiden tot een 'overstandaardisering' in de vertaling en deels ook een foutieve vertaling.
Voor een vergelijkende studie van terminologische variatie in bronteksten en vertalingen werd een multilinguaal corpus samengesteld van Engelse bronteksten en hun vertalingen naar het Frans en het Nederlands. Alle teksten hebben betrekking op het thema van de biodiversiteit - d.i. de diversiteit van al het leven op aarde. De teksten handelen over die factoren die als oorzaken worden gezien voor de achteruitgang of het verlies van deze biodiversiteit: o.a. klimaatsverandering, invasieve uitheemse soorten, milieuvervuiling, enz. Het merendeel van de teksten is afkomstig van Europese instellingen, zoals van de Europese Commissie of het Europees Milieuagentschap.
Tijdens deze uiteenzetting bespreken we ondermeer de methode van analyse voor het identificeren van termen in de bronteksten, het groeperen van varianten in clusters en het achterhalen van de vertaalequivalenten in de doelteksten. Voorts willen we aan de hand van concrete voorbeelden bespreken op welke manier de intra- en interlinguale variatie in het corpus wordt aangeduid. Tevens tonen we enkele resultaten van het onderzoek en stellen we ons de vraag op welke manier deze kunnen gebruikt worden als ondersteuning tijdens het vertaalproces.

Referenties

Bertels, A. (2006). La polysémie du vocabulaire technique. Une étude quantitative. Doctoraatsverhandeling. Katholieke Universiteit Leuven.
Bowker, L. en Hawkins, S. (2006). "Variation in the organization of medical terms: Exploring some motivations for term choice". Terminology 12 (1): 79-110.
Carl, M., Rascu, E., Haller, J. en Langlais, P. (2004). "Abducing term variant translations in aligned texts". Terminology 10(1): 101-130.
Carreño, S.I. (2008). "Characterizing Term Variation on an English-Spanish Parallel Corpus". Proceedings of the LREC workshop Multilingual and Comparative Perspectives in Specialized Language Resources, 8pp.
Freixa, J. (2002). La variació terminològica: anàlisi de la variació denominativa en textos de diferent grau d'especialització de l'àrea de medi ambient. Doctoraatsverhandeling. Universiteit Pompeu Fabra.
Freixa, J. (2006). "Causes of denominative variation in terminology: A typology proposal". Terminology 12(1): 51-77.
Suárez De la Torre, M.M. (2004). Análisis contrastivo de la variación denominativa en textos especializados: del texto original al texto meta. Doctoraatsverhandeling. Universiteit Pompeu Fabra.