Digitale inclusie: Het middenveld als structurele partners

De toenemende digitalisering van de maatschappij en de continue technologische innovatiecyclus heeft de voorbije tien jaar geleid naar een verhoogd risico op digitale uitsluiting, met name bij kwetsbare groepen zoals mensen in armoede. Tegelijkertijd is het duidelijk dat de confrontatie met digitale uitsluiting verder gaat dan het louter ontbreken van materiële toegang tot nieuwe technologieën en bijkomend bepaald wordt door aspecten als motivatie, vaardigheden, de sociale context en sociaal en cultureel kapitaal.

Digitale uitsluiting, zijnde het ervaren van sociale uitsluiting ten gevolge van een gebrek aan toegang tot of het niet adequaat kunnen gebruiken van digitale technologieën, blijkt een reële en structurele problematiek voor kwetsbare groepen zoals mensen in armoede. Deze groepen bevinden zich in een worst case scenario waarbij verschillende drempels elkaar beïnvloeden en versterken. Door een gebrek aan toegang in de thuisomgeving is er minder mogelijkheid tot het ontwikkelen van vaardigheden via een doe-het-zelf methode. Mensen die in armoede leven, bevinden zich bovendien in een eerder sociaal geïsoleerde context, waardoor ze minder stimulansen tot gebruik, minder opleidingsmogelijkheden en minder ondersteuning bij hun gebruik krijgen vanuit hun directe en bredere sociale omgeving. Leerdrempels leiden er bovendien toe dat kwetsbare doelgroepen aanvullende opleidingen en training eerder als een problematisch iets ervaren. Bijvoorbeeld omwille van negatieve schoolervaringen in het verleden of een gebrek aan zelfvertrouwen. Met als gevolg dat kwetsbare groepen minder snel geneigd zijn om te participeren in bijkomende onderwijs- en trainingsinitiatieven, en het formele onderwijs geen sluitende oplossing biedt voor het tegengaan van digitale uitsluiting bij kwetsbare groepen.

De voorbije tien jaar werd vanuit middenveldorganisaties een antwoord geformuleerd op dit hiaat, met als resultaat het ontstaan van een zeer versnipperd, verscheiden en ongeïdentificeerd veld aan initiatieven die focussen op het digitaal insluiten van kwetsbare groepen. In opdracht van het Instituut voor Samenleving en Technologie (IST) werd een studie uitgevoerd bestaande uit 1) een theoretische herbeschouwing van de notie digitale kloof; 2) een inventarisatie van bestaande digitale inclusie initiatieven in Vlaanderen; en 3) een diepgaande analyse van huidige werking van deze bestaande initiatieven, met name wat betreft hun modus operandi (cf. werkwijze, aantal computers, doelgroepen, focus); hun pedagogische aanpak (cf. soort begeleiding, type lesmateriaal, vraag- of aanbodgestuurde aanpak); en hun maatschappelijke inbedding (cf. type organisatie, samenwerking, financiering). Aansluitend werden brainstormsessies georganiseerd met als doel de bestaande drempels te identificeren en te discussiëren over mogelijke beleidsinterventies ter verbetering en ondersteuning.

De resultaten geven aan dat het merendeel van de middenveldorganisaties een gelijkaardige aanpak hebben ontwikkeld die zeer nauw aansluit bij de leefwereld en behoeften van kwetsbare groepen. Door te werken in kleine groepen, aan een traag tempo, met aangepast leermateriaal en door middel van een vraaggestuurde aanpak, slagen organisaties er in de leerdrempels van kwetsbare groepen grotendeels te neutraliseren. Door hun zeer lokale inbedding en samenwerking in armoedeverenigingen of gelijkaardige kleinschalige sociale organisaties, bereiken ze bovendien de meest kwetsbare groepen. De brainstormsessies maken duidelijk dat belangrijke drempels zich voordoen op het niveau van 1) het technisch onderhoud van het computerpark; 2) de beschikbaarheid en de omkadering van begeleiding; 3) het ontwikkelen van up-to-date leermaterialen en leermethodieken op maat van kansengroepen; en 4) de duurzaamheid en structurele financiering.