Populistische attitudevorming. Komt deze tot stand op basis van persoonlijke of maatschappelijke bedreiging?

Onderzoek omtrent populisme richt zich meestal op het populisme van politieke partijen (discoursen, ideologische kenmerken, …). In veel onderzoek worden één of meer partijen in een bepaald electoraal landschap bestempeld als populistisch, zodat het electoraat van dergelijke partijen beschouwd kan worden als populistisch. In deze bijdrage worden populistische houdingen echter op individueel niveau onderzocht. We vertrekken vanuit het standpunt dat populisme een ‘dunne’ ideologie is. De kern van deze dunne ideologie wordt gemeten op basis van een vijftal items. Daaruit blijkt dat het draagvlak voor populistische attitudes veel groter is dan dat de partijvoorkeur bij verkiezingen duidelijk maakt. Hoe de populistische attitudevorming tot stand komt wordt onderzocht aan de hand van twee verschillende perspectieven. Het eerste perspectief verbindt populisme met het concept van de moderniseringsverliezer. Door verschillende maatschappelijke ontwikkelingen voelen deze verliezers zich bedreigd in hun bestaanszekerheid. Het is vanuit deze positie dat men zich aangesproken zou voelen tot het populisme. Het eerste perspectief verbindt populisme aldus met sterk egocentrische motieven, terwijl het tweede uitgaat van sociotropische motieven. Dit tweede, cognitieve, perspectief stelt namelijk dat populistische attitudes eerder het resultaat zijn van een negatieve perceptie op de evolutie van de maatschappij. Op basis van deze visie delen populisten een gevoel dat de samenleving op zijn retour is, waarvoor vooral de gevestigde politieke elite verantwoordelijk gehouden wordt. Beide perspectieven worden getoetst op basis van surveydata verzameld tussen september en november 2013. De representatieve steekproef bestaat uit inwoners van België (Nederlands- en Franstalig), tussen de 25 en 35 jaar oud (N=1.951). De resultaten laten zien dat een populistische houding voornamelijk het gevolg is van een negatieve perceptie over de samenleving. De gepercipieerde persoonlijke sociaaleconomische bedreigingen blijken niet daadwerkelijk effectief in het verklaren van populistische attitudes. Populisme lijkt daarom eerder het gevolg van sociotropische dan egocentrische motieven.