Weerbaarheid en veerkracht bij kinderen en jongeren: Conceptanalyse en ontwikkeling van een meetinstrument

Veerkracht is een populair, maar tegelijkertijd ook erg complex begrip waar nog veel onderzoek over nodig is. Er bestaat bijvoorbeeld geen eenduidig aanvaarde definitie. Als gevolg daarvan is er ook onduidelijkheid over hoe veerkracht best geoperationaliseerd kan worden en welke instrumenten daarvoor dan ingezet kunnen worden. In het onderzoeksproject ‘Weerbaarheid en veerkracht bij kinderen en jongeren: conceptanalyse en ontwikkeling van een meetinstrument’
probeerden we een bijdrage te leveren aan deze conceptuele discussie over (het meten) van veerkracht of weerbaarheid, in bijzonder bij kinderen en jongeren.
Aan de hand van een mixed-method studie, ontwikkelden we een conceptueel kader voor (mentale of psychologische) veerkracht (onderzoeksfase 1). Aansluitend stelden we een wetenschappelijk onderbouwd meetinstrument op dat gebruikt kan worden om veerkracht, de kerncomponenten van veerkracht en de determinanten onderliggend aan veerkracht bij Vlaamse
jongeren tussen 12 en 18 jaar in kaart te brengen (onderzoeksfase 2).
In de eerste onderzoeksfase voerden we een ‘rapid literature review’ uit, waarin we 40 reviewstudies die de definiëring van veerkracht onder de loep namen, analyseerden.
De tweede onderzoeksfase startte eveneens met een grondige verkenning van de literatuur; we identificeerden 21 verschillende meetinstrumenten die gebruikt kunnen worden om (een deelcomponent van) veerkracht te operationaliseren bij kinderen en jongeren. Alle gevonden instrumenten zijn zelf-rapportage vragenlijsten. We concludeerden evenwel dat meerdere deelcomponenten uit het opgestelde conceptueel model niet of onvoldoende bevraagd worden
door de bestaande veerkrachtvragenlijsten die we in kaart brachten. We stelden daarom een eigen instrument samen door een bundeling van bestaande vragenlijsten, aangevuld met een aantal nieuwe items. Dit instrument werd gepiloot-test bij 80 jongeren.
We concluderen dat veerkracht een rijk, maar complex concept is. Het bestaat uit verschillende deelcomponenten, die allen nodig zijn om de brede definiëring te kunnen invullen en vatten. We pleiten voor weloverwogen gebruik van het concept in zijn geheel, maar ook voor het aanwenden van de juiste terminologie om de verschillende deelcomponenten te benoemen, zowel in onderzoek als vanuit het beleid. Tegelijkertijd benadrukken we dat veerkracht bij
voorkeur vanuit een multimodale procesvisie benaderd wordt. Met de ontwikkeling van een eigen instrument hebben we de basis gelegd om deze procesvisie te kunnen operationaliseren.
Een belangrijke voorwaarde is evenwel dat er dan ook ingezet wordt op een longitudinaal onderzoeksdesign waarbij minimaal een cohorte jongeren over de tijd gevolgd wordt, die dan op verschillende meetmomenten de vragenlijst invult. Ook in de praktijk is dit meerlagig verhaal van belang: het (structureel) bevorderen of versterken van veerkracht bij kinderen en jongeren vergt m.a.w. actie op meerdere (beleids)domeinen en gedurende een langere periode.